Zarys historii kcyńskiej parafii od 1631 r. do czasów współczesnych

KOŚCIÓŁ POD WEZWANIEM ŚW. MICHAŁA ARCHANIOŁA

Udokumentowana historia kcyńskich świątyń rozpoczyna się dopiero w XVII w.

Na przeszkodzie wcześniejszego odtworzenia zarysu historii kcyńskiej parafii stoi fakt, że Kcynię kilkukrotnie nawiedzały pożary, które obracały w perzynę całą jego zabudowę, w tym i świątynie.

O istnieniu świątyni w Kcyni informują nas wszystkie dostępne przekazy monograficzne wskazując, że pierwszą drewnianą świątynią był niewielkich rozmiarów kościółek pod wezwaniem św. Idziego, ufundowany w XI w. przez księcia Władysława Hermana. Mając na uwadze ten fakt, należy przyjąć, że historię kcyńskich świątyń wyznacza właśnie okres panowania tego księcia.

 O końcu budowy obecnej świątyni farnej informują daty wyryte na cegle AD 1631 (?to dzieło doprowadziłem do skutku Roku Pańskiego 1631?).

Kościół wzniesiony został w tradycjach późnogotyckich.

Odnośnie wystroju kościoła farnego z początku jego istnienia wiadomo bardzo niewiele. Podobnie na tę chwilę nie wiemy, kto sprawował wówczas posługę duszpasterską.

W 1770 r. kościół został wzbogacony o dzwon wykonany przez czynnego na terenie nadnoteckim wędrownego ludwisarza o nazwisku Plitt.

W latach 1810 i 1814 w pracowni I. F. Schlenkermanna w Poznaniu wykonano kolejne 2 dzwony.

Od 1828 r. do 1830 r. wikariuszem, następnie proboszczem kcyńskim był wyświęcony w 1827 r. ks. Józef Alojzy Pluciński (1804 – zm. 28 VII 1880 r.)^[1].

Jego następcą został wyświęcony 19 XII 1863 r. ks. Teofil Kuligowski (ur. 9 XII 1838 r. Koźmin, zm. 16 XII 1914 r.). W latach 1864 ? 1887 był on wikariuszem i zastępcą proboszcza w Kcyni. Od 1887 do 1914 był proboszczem w Czeszewie^[2].

Kolejnym proboszczem kcyńskim był ks. Romuald Ziółkowski^[3] (ur. 7 II 1837 r. Mieścisko ? zm. 20 XI 1899 r. Kcynia). Wyświęcony w 1861 r. Od 4 X 1886 r. do śmierci był administratorem. Zmarł w 1899 r.^[4]. Jego następcą został ksiądz dr Jan Opieliński, który swą posługę duszpasterską sprawował do 1935 r.

W 1815 r. ukończono budowę 12,10 metrowej dzwonnicy, która znajdowała się przed wejściem do kościoła. Na dzwonnicy tej umieszczona była tablica z napisem ?Summi Dei Gloriae, Civitatis Ornamento Kcyniensium Commodo ? 1815?, co po polsku brzmiało: ?Najwyższemu Bogu na chwałę, ku ozdobie miasta, a wygodzie kcynian ? 1815?.

22 IV 1928 r. ks. Kardynał August Hlond (1881-1948) poświęcił nowe dzwony dla obu kcyńskich kościołów. Były one ufundowane przez ówczesnego proboszcza kcyńskiej parafii ks. dr. Jana Opielińskiego. Dwa z nich o nazwach św. Michał i św. Jan Nepomucen przeznaczono dla kościoła farnego, zaś swa kolejne: św. Józef i Najświętsza Maria Panna przeznaczono dla kościoła poklasztornego.

Kościół farny był upiększany i wzbogacany o nowe elementy zarówno architektoniczne, jak i też w wyposażenie liturgiczne do momentu wybuchu II wojny światowej.

Ostatnim przedwojennym proboszczem kcyńskim był ks. Paweł Pękacki.

W związku z odpowiednimi zarządzeniami władz okupacyjnych w pierwszym okresie wojny i okupacji niemieckiej, został zamknięty dla wiernych, a całe jego wewnętrzne wyposażenie, w tym i ołtarz główny i boczny zostały bezpowrotnie zniszczone. Pewne elementy z narażeniem życia zostały uratowane przez ówczesnego kościelnego Bronisława Burzyńskiego, który schował je na strychu.

Oprócz ołtarzy zniszczeniu uległo praktycznie całe wewnętrzne wyposażenie świątyni, w tym między innymi organy i ławki. Co więcej, okupant zburzył przeszło 100 letnią dzwonnicę, zabierając z Kcyni dzwony, które najprawdopodobniej uległy przetopieniu i wykorzystano je na potrzeby prowadzonej przez okupanta wojny. Zlikwidowano też okalające kościół murowane opłotowanie.

Świątynię przeznaczono na Dom Przodków, czyli tzw. Anhalle. Na ścianach umieszczono wielkie malunki przedstawiające powrót ziem nadnoteckich do Macierzy oraz martyrologię narodu niemieckiego w pierwszych miesiącach wojny okupacji hitlerowskiej.

Odbywały się tam wszelkie uroczystości okupanta, zebrania członków NSDAP i innych hitlerowskich organizacji.

Niemcy dokonali pewnych modyfikacji i przebudowań w samym obiekcie kościoła farnego. Między innymi w zachodniej ścianie kościoła wykonali prowadzące na chór wewnętrzne ceglane schody^[5].

W takim stanie kościół farny przetrwał do końca okupacji.

Wojna i okupacja nie oszczędziła kcyńskich duszpasterzy. Gehennę obozów koncentracyjnych przeszli przedwojenny proboszcz ks. Paweł Pękacki i wikariusz kcyński ks. Czesław Koczorowski. Obozów zagłady nie przeżyli księża, którzy przed wojną bądź sprawowali swą posługę duszpasterską w Kcyni, jak błogosławiony Jan Nepomucen Chrzan (wikariusz w latach 1915-1917), ks. Stanisław Marusarz (wikariusz w Kcyni od 1927 r.), czy pochodzący z Kcyni ks. Kornel Wierzbicki.

Trzeba wspomnieć, że przez cały okres okupacji niemieckiej Kcyni polscy mieszkańcy Kcyni pozbawieni byli miejsc kultu religijnego. Najbliższy czynny kościół znajdował się w Panigrodzu, gdzie posługę duszpasterską sprawował ks. Jan Filipiak.

Stan kościoła w momencie zakończenia wojny przedstawiał opłakany stan. Nie nadawał się zupełnie do użytku.

Zdając sobie sprawę z faktu, iż na wewnętrzne wyposażenie kościoła farnego przeznaczyć trzeba będzie wielkie nakłady finansowe, za zgodą ówczesnych władz świeckich, przeniesiono część wyposażenia kościelnego z opuszczonego kościoła ewangelickiego. Były to między innymi ławki, dzwony, ambona. Wykonano prowizoryczny ołtarz główny. Zamalowano obrazy wykonane przez okupanta.

Ówczesny kościelny Bronisław Burzyński odszukał ukryte przez siebie elementy ze zniszczonego głównego ołtarza.

W lipcu 1949 r. proboszczem parafii kcyńskiej został ks. Kazimierz Sojka (1911-1995).

Okres objęcia przez ks. Kazimierza Sojkę probostwa kcyńskiej parafii, stał się dla polskich władz państwowych momentem nasilenia kursu antykościelnego na terenie całej Polski.

Ważnymi wydarzeniami w okresie posługi duszpasterskiej ks. Kazimierza Sojki był niewątpliwie fakt aresztowania i osądzenia przez organy bezpieczeństwa państwa wikariusza parafii ks. Czesława Wojciechowskiego, oskarżonego i skazanego za przynależność do nielegalnej w świetle ówczesnego prawa organizacji ?Powrót?, czy też konsekracji głównego ołtarza kościoła farnego 29 X 1960 r.

Oto, co pisze ówczesny proboszcz parafii kcyńskiej ks. Kazimierz Sojka:

Panu Bogu w Trójcy Świętej Jedynemu

Na cześć Boga Rodzicy Dziewicy, Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski oraz św. Michała Archanioła, Patrona Parafii i Dekanatu Kcyńskiego ku upamiętnieniu 1000-lecia Chrztu Polski włącznie z darem wierzących, ofiarnych i gorących serc ufundowano zniszczony przez wrogów główny Ołtarz we Farze jako dowód wdzięczności Kapłanów, którzy pracowali a i dziś pracują w Parafii. Jest to dar z racji Jubileuszu Proboszcza Księdza Dziekana Kazimierza Sojki.

Konsekracji dokonał w uroczystość odpustową św. Michała Archanioła ? 24 września Roku Pańskiego 1960 Jego ekscelencja Najprzewielebniejszy ksiądz Biskup Jan Czerniak^[6], sufragan Gnieźnieński.

Uroczystości rozpoczęły się o godzinie 17.00 ? 5 po południu. Najprzewielebniejszy Ksiądz Biskup Konsekrator pieczętując trumienkę z Relikwiami Świętych Męczenników włożył dokument następującej treści:

?Ego Joannes Czerniak, Episcopos lit. Eudorationis Suffragannes Gnesnensis hisce testificor particulas ex ossibus Sanctorum Martyrium Blandini desumptas esse in actu consecrationis minus altris.

Gnesnae, d. 29. Septembris MCMLX (1960 a)?

+Joannes Czerniak

  Biskup Jan Czerniak zapisał:

Drogiemu Księdzu Dziekanowi Kazimierzowi Sojce Oraz ofiarnej parafii kcyńskiej, która w modlitwie I pracy zdążą do Tysiąclecia Chrztu Polski Pragnąc dochować wierności Bogu i Kościołowi Błogosławi szczerym sercem +Jan Czerniak Bp. Sufragan Gnieźnieński Wikariusz Jeneralny 29.IX.1960 r.

Ponadto odnajdujemy cały szereg podpisów ówczesnych parafian uczestniczących w tym niezwykłym wydarzeniu. Niestety nie wszystkie udało się zidentyfikować, zaś wśród tych, które udało się odczytać można wymienić:

Bogdana Wierzbickiego, Józefa Grzegorka, Pawła Pezackiego, Stefanię Różewicz, Bogumiła Niewolaka, Leokadii Janowiak, Teresy Grzechowiak, Weroniki Nowickiej, Brzegowej, Marii Wołkow, Zofii Szymańskiej, Małgorzaty Sobeckiej, Walentyny Bultrowicz, Elżbiety Stachnik, Jana i Wandy Baranienków, Stanisławy Smarszcz, Czesławy Smarszcz, Anieli Kierejewskiej, Marty Bem, Grześkowiaka, Jana Dudka, Bolesława Filoska, Marty Kowalskiej, Jana Pisarka, Pelagii Rąpała, Janiny Wlekłowej, Anny Polewczyńskiej, Marii Drożdżyńskiej, Kazimiery Rakoczy, Teofili Bajerówny, Rozalii Pełczyńskiej, Pelagii Pełczyńskiej. Pelagii Wojciechowskiej, Franciszka i Heleny Padzikowskich, Kazimierza i Urszuli Chrzan, Józefy Jareckiej, Celestyna Marciniaka, Marty Marczak, Antoniny Matejowej, Zdzisława Kosznika, Leona Szczypiorskiego, Celiny Sieroń, Kujawy, siostry Heleny Mazur (Rafaela), Pawlaka, Katarzyny Przegiętki, Urszuli Grzegorek.

  Przy okazji prowadzonych badań odnaleziono wiersz wygłoszony z okazji tamtego wydarzenia: Kiedy Ksiądz Biskup dziś do nas przybywa Parafię kcyńską wypełnia radość Teraz naprawdę jest cała szczęśliwa Pragnieniem naszym stała się radość Konsekracji ołtarza święto obchodzi Prastara Fara ? dotąd tak zniszczona Minionych wieków świetność przywodzi, Głęboką wiarą Ludu ozdobiona. Witaj nam! Witaj! Dostojny Pasterzu Z Maryją wiodącą nas do Tysiąclecia! Złóż ręce biskupie na tym Ołtarzu I kościół i Ojczyznę Bogu polecaj! Archanioł Michał ? Patron bliski Boga. ?Któż jak Bóg? to jego hasło ? wezwanie! Kiedy wciąż duszą naszą dręczy trwoga Niechaj na, zawsze za broń stanie. Dzisiaj wszyscy w tak licznym zebrani gronie Pragniemy li miłość zapewnić i wiarę Z głęboką pokorą schylamy skronie Błogosławieństwem Swym racz odwrócić karę  

W kościele Ksiądz Dziekan Kazimierz Sojka wypowiedział takie słowa:

Ekscelencjo!

Najczcigodniejszy i Kochany Księże Biskupie!

Niezwykła uroczystość kazała Ci przybyć w te mury prastarej kcyńskiej Fary?

Tak bardzo cieszymy się, że ojcowie nasi obrali jako Patrona Opiekuna Parafii i Dekanatu takiego właśnie Patrona ? św. Michała Archanioła.

A dziś w uroczystość odpustową a równocześnie te rzadką uroczystość konsekracyjną stajemy przy Tobie ukochany Księże Biskupie

Panu Bogu w Trójcy Świętej Jedynemu

Na cześć Boga Rodzicy Dziewicy, Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski oraz św. Michała Archanioła, Patrona Parafii i Dekanatu Kcyńskiego ku upamiętnieniu 1000-lecia Chrztu Polski włącznie z darem wierzących, ofiarnych i gorących serc ufundowano zniszczony przez wrogów główny Ołtarz we Farze jako dowód wdzięczności Kapłanów, którzy pracowali a i dziś pracują w Parafii. Jest to dar z racji Jubileuszu Proboszcza Księdza Dziekana Kazimierza Sojki.

Przeto najpokorniej proszę o konsekrację Ołtarza. A kiedy Ukochany Księże Biskupie wśród świętych obrzędów staniesz tak blisko Ołtarza ofiaruj modlitwy i pracę, trud i znój nas duszpasterzy i umiłowanych naszych Parafian całego Dekanatu. A potem wyciągnij swe uznojone ręce Biskupie i błogosław Ludowi Bożemu, który jest i chce pozostać wiernym Bogu, Krzyżowi, Ewangelii i Kościołowi św., Ojcu Św. i Tobie Ukochany nasz Księże Biskupie.

Te wyrazy uczuć i i zapewnienie wierności chciej przekazać Najdostojniejszemu naszemu Arcypasterzowi Jego Eminencji Księdzu Kardynałowi Prymasowi a przez Niego Ojcu Św. Mocą swej władzy apostolskiej dar łaski a wierny lud, na wierne Dzieci Boże.

Składając staropolskim ?Bóg zapłać? serdeczną podziękę za poniesiony trud, przyjmij w darze dzisiejszą Mszę św. w intencji Jego Eminencji Księdza Kardynała Prymasa i Twojej odprawionej.

Prosimy błogosław nam kapłanom, wiernym swemu Biskupowi oraz wszystkim duszom nam powierzonym.

Pierwszą Mszę św. przy nowo konsekrowanym Ołtarzu odprawił w otoczeniu Duchowieństwa Kondekanalnego i z okolicznych Dekanatów, miejscowy proboszcz i dziekan kcyński ks. Kazimierz Sojka.

Ponadto za czasów ks. Kazimierza Sojki kościół farny został odmalowany.

W 1969 r. nowym proboszczem kcyńskim zostaje ks. Gerard Klemens Wnuk, a w 1976 r. ks. Wiesław Kreisner.

To właśnie za jego posługi parafię kcyńską w dniu 2 XII 1978 r. nawiedziła Kopia Cudownego Obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej.

Ponadto w okresie, kiedy kcyńskim proboszczem był ks. Kreisner dokonano ponownego przemalowania kościoła farnego.

Dziś Okna nawy półkoliste, ozdobione są pięknymi witrażami (każdy witraż przedstawia 2 sceny) obrazują życie Najświętszej Marii Panny wg projektu Ojca Efrema.

Prezbiterium oświetlają 4 okna: koliste ? nad ołtarzem głównym wypełnione witrażem Matki Boskiej Częstochowskiej oraz 3 ostrołukowe z witrażami upamiętniającymi Milenium Chrztu Polski: ?Polonia semper fidelis” i Eucharystię, wykonanymi przez Stanisława Powalisza. W trzecim oknie znajduje się witraż o tematyce Maryjnej z serii zaprojektowanej przez Ojca Efrema.

Do kościoła prowadzą dwa wejścia: główne od strony zachodniej z umieszczonym nad nim chórem muzycznym i boczne od strony południowej.

Na wyposażeniu kościoła składa się m.in. monstrancja barokowo?klasycystyczna z początku XIX w. oraz trzy XVII?wieczne kielichy wraz z patenami.

Wzdłuż ścian bocznych umieszczono płaskorzeźby drogi krzyżowej wykonane w drewnie przez Stefana Boguszyńskiego (1976 r.).

Przed kościołem leży duży głaz granitowy z wyżłobioną kropielnicą, obok stoi krzyż misyjny upamiętniający misje w 1951 r. (nowy krzyż misyjny wzniesiono w 1972 r.) oraz figury drewniane św. Maksymiliana Kolbe i papieża Jana Pawła II wykonane przez Stefana Boguszyńskiego.

28.VI.1990 r. kardynał Józef Glemp przy kościele pokarmelickim erygował parafię Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.

Tym samym parafia pod wezwaniem św. Michała Archanioła stała się mniejsza z mniejszą liczbą wiernych.

Proboszczem wówczas został ks. kanonik Mikołaj Szymański, który sprawował swą godność do 30 VI 2011 r., po czym przeszedł na emeryturę. Jego następcą został ks. Tomasz Kasprzak, który przybył tu z parafii w Bądeczu.

W okresie od utworzenia w Kcyni drugiej parafii pw. WNMP w parafii farnej jako wikariusze posługę duszpasterską sprawowali między innymi:

• Ks. Romuald Siuchniński              
• Ks. Ryszard Fluder                         
• Ks. Krzysztof Babiński                   
• Ks. Tomasz Radziński                    
• Ks. Szymon Gołota                          
• Ks. Damian Pawlikowski               
• Ks. Jacek Salwa                                
• Ks. Sławomir Patelski
• Ks. Piotr Wachowski
• Ks. Marek Januchowski (aktualnie)

Kościół jest obecnie poddawany pracom remontowo?restauratorskim z uwagi na bardzo zły stan zachowania.

W roku 2007 odnowiono fasadę frontową, później wyremontowano dach, odnowiono całe wnętrze kościoła wraz z Ołtarzem głównym.

Parafia posiada wszelkie wymagane prawem pozwolenia oraz opinię konserwatora zabytków, w której podkreślono rangę oraz wartość Fary ? jednego z najcenniejszych zabytków całego regionu.

Opracowanie: Marcin Lisiecki,

luty ? marzec 2014 r.

W chwili obecnej przygotowywane jest opracowanie historyczne oparte na bogatej bazie źródłowej o sylwetkach kcyńskich proboszczów począwszy od przełomu wieku XIX i XX po wiek XXI.